Arbeidstijdverkorting (ATV) heeft zijn oorsprong in de jaren tachtig toen zich in Nederland een grote werkloosheid vooral onder jongeren voordeed. De gedachte was simpel, als werknemers extra dagen verlof krijgen of 38 in plaats van 40 uur gaan werken, kunnen meer mensen aan de slag. In ruil voor loonmatiging is in genoemde periode in tal van bedrijven ATV ingevoerd. In de praktijk ging dit niet een-op-een. Gemiddeld bleken werknemers hun kortere werkweek efficiënter te besteden, waardoor bedrijven soms geen nieuw personeel nodig hadden. Tegenwoordig beschouwt men ATV als een normale bovenwettelijke arbeidsvoorwaarde.
De extra dagen werden verkregen door 3 jaar achtereen de prijscompensatie in te leveren tot 5% van het loon. In feite werden de extra dagen dus gewoon gekocht.
ATV is een structurele verkorting van de werktijd die voor alle werknemers geldt die onder een CAO vallen, gesteld dat in de betreffende CAO arbeidstijdverkorting is opgenomen. Per sector verschilt het nogal of er ATV wordt toegepast of niet. Organisaties afkomstig uit de sector Industrie & nijverheid passen ATV het meest toe (83%) en organisaties uit de sector Zakelijke dienstverlening het minst (18%).
Ook in de hoogte van het aantal ATV-dagen verschillen de sectoren; hier varieert het aantal tussen de 9 en 17 dagen. Over het geheel genomen betekent dit een gemiddeld aantal ADV-dagen van 13 en dit ligt daarmee hoger dan voorgaande jaren (gemiddeld 12), aldus het Nationaal Beloningsonderzoek 2006.
De ATV wordt meestal uitgedrukt in een aantal roostervrije dagen (of uren) per jaar die door de werkgever worden aangewezen. In sommige ondernemingen worden de ATV-uren of -dagen niet geroosterd en wordt daarom in de praktijk weinig onderscheid tussen het opnemen van vakantie en ATV-dagen gemaakt. Er is nog wel een juridisch verschil: voor vakantiedagen bestaat een wettelijk minimum en kunnen verjaren, voor ATV-dagen bestaat dit niet.
ATV kan ook worden toegepast door de werkweek van 40 uur naar 38, 36 en zelfs 32 uur te bekorten, eventueel door een halve of hele dag minder te werken. In dit laatste geval wordt in plaats van ATV gesproken over arbeidsduurverkorting (ADV).
Er zijn een aantal mogelijkheden om 38 uur te werken i.p.v. 40 uur per week, te weten:
De status van ATV-dagen (niet wettelijk vastgelegd) is anders dan die van de vakantiedagen. Tijdens ziekte worden geen ATV-dagen opgebouwd en de werkgever mag ATV-dagen tijdens het dienstverband uitbetalen, tenzij een CAO of personeelsreglement anders luidt. Verder kunnen ATV-dagen in principe niet verjaren, zo is door de Hoge Raad (28 april 2000) beslist. Maar niet opgenomen ATV-dagen (in de CAO overeengekomen periode, vaak een kwartaal) komen als regel wel te vervallen, wanneer dit expliciet in de CAO of verlofregeling is vastgelegd. De dagen kunnen dan niet worden doorgeschoven naar de volgende periode of het volgende jaar.
Op de arbeidsovereenkomsten van de werknemers is de CAO Slijterijen van toepassing. De CAO voorziet in een regeling voor arbeidstijdverkorting, volgens welke de werknemer bij normale wekelijkse arbeidstijd recht heeft op 124 roostervrije uren per kalenderjaar. De werknemers hebben geen roostervrije uren (ATV) genoten. Zij hebben daarvoor een geldelijke vergoeding gevorderd. De kantonrechter en het hof hebben de vordering afgewezen. De Hoge Raad overweegt dat ATV-regelingen in het leven zijn geroepen om het verlies van arbeidsplaatsen tegen te gaan en nieuwe arbeidsplaatsen te creëren. De regeling heeft dus niet, zoals de vakantieregeling, ten doel de werknemer in verband met de werkbelasting die op hem drukt, betaald verlof te verschaffen. De regeling van de arbeidstijdverkorting in de CAO kent de werknemer geen vergoeding toe voor niet-genoten roostervrije uren. Het toekennen van een geldelijke vergoeding zou bovendien niet passen bij de doelstelling van de regeling. De werknemer heeft daarom geen aanspraak op een geldelijke vergoeding voor niet genoten ATV-dagen (Hoge Raad, 2 oktober 2009).
Arbeidstijdverkorting (ATV) moet men niet verwarren met de Arbeidstijdenwet (ATW), Werktijdverkorting en Aanpassing arbeidsduur:
Werkgevers willen af van de ATV-dagen, het ruim 30 jaar oude systeem van herverdeling van arbeid op basis van extra vrije dagen. "De werkgevers zien er geen enkele toegevoegde waarde meer in", zegt Evelien Zielschot, beleidsadviseur CAO’s en arbeidsvoorwaarden van werkgeversvereniging AWVN tegen NU.nl. De vereniging reageert daarmee op oproepen van bouwconcerns BAM en Dura Vermeer om het aantal vrije dagen in de bouw (nu 43 per jaar) te verminderen. Autofabrikant NedCar schafte de ATV-dagen in 2012 na de redding door VDL al grotendeels af.
Sinds 2008 is het aantal gewerkte dagen juist toegenomen, ten koste van ATV-dagen, seniorendagen en feestdagen. "De trend is dat er meer gewerkt wordt en werknemers minder vrije dagen hebben of opnemen", aldus Zielschot.
Volgens haar worden in vrijwel alle CAO's het aantal vrije dagen afgebouwd, vaak in ruil voor meer loon. Door het verkopen van vrije dagen kunnen individuele werknemers toch nog wat extra salaris verdienen.
De AWVN becijferde in 2011 dat werknemers in Nederland 83 miljoen vakantiedagen hebben openstaan, wat een waarde betekent van 15 miljard euro. Een nieuw onderzoek na de invoering van de nieuwe regels over de houdbaarheid van vakantiedagen wordt binnenkort afgerond.